Korrupsioni, arsye pse Ballkani nuk po futen në BE!

Nga Alon Ben-Meir dhe Arbana Xharra

Gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor – Serbia, Bosnja dhe Hercegovina, Kosova, Maqedonia, Mali i Zi dhe Shqipëria janë “shtete të kapura” nga politikanët e korruptuar, të lidhur me krimin e organizuar. Fakte këto të dokumentuara nga raporte të ndryshme ndërkombëtare, që po ngrisin shqetësime të mëdha edhe mes zyrtarëve të BE-së rreth procesit të zgjerimit të mëtutjeshëm.

Këto vende pritet të përmbushin standardet sociale, politike dhe të të drejtave të njeriut, si kërkesa themelore për t’u integruar në BE. Megjithatë, BE-ja po bëhet gjithnjë e më e shqetësuar, nëse vendet e Ballkanit mund t’i përmbushin këto standarde, meqenëse jeta e tyre shoqërore dhe politike është thellësisht e përfshirë në korrupsion.

Megjithatë, përpjekjet për të çrrënjosur korrupsionin nuk duhet të ndalen, sepse anëtarësimi i Ballkanit në BE i shërben interesave gjeostrategjike të të dyja palëve.

Cornelia Abel, eksperte e Europës Juglindore nga Transparency International, ka deklaruar për Balkan Insight, se lidhja midis politikanëve dhe bizneseve apo krimit të organizuar në shtetet e Balkanit “rrezikon, ose në disa raste edhe pezullon në masë të madhe sundimin e ligjit dhe ndarjen e pushtetit “. Ndërkohë që shefja e politikës së jashtme të Bashkimit Evropian, Federica Mogherini ka kërkuar në vazhdimësi nga udhëheqësit e këtyre shteteve që të bëjnë më shumë për të luftuar korrupsionin, por thirrja e saj deri me tash nuk ka pasur sukses.

Lavdim Hamidi, kryeredaktori i gazetës së përditshme në Kosovës “Zëri”, i cili ka pubikuar disa shkrime hulumtuese në Ballkan thotë se. “vendet e Ballkanit padyshim janë në krye të listës së vendeve më të korruptuara në botë”, Sipas tij pasuria e politikanëve është në shpërputhje të plotë me të hyrat zyrtare që ata kanë.

Indeksi mbi Perceptimin e Korrupsionit (2017), thekson se shumica e vendeve të Ballkanit kanë bërë pak ose aspak përparim në luftimin e korrupsionit. Gazetarët dhe aktivistët në këto vende të korruptuara rrezikojnë jetën e tyre çdo ditë në përpjekjet e tyre për të ekspozuar udhëheqës të korruptuar. Indeksi rendit 180 vende dhe territore sipas niveleve të perceptuara të korrupsionit politik, me 1 të paktën dhe 180 më të korruptuarat.

Nga të gjitha vendet e Ballkanit, Maqedonia është më e korruptuara, ajo renditet e 107-ta. Dy muaj më parë, ish-kryeministri maqedonas Nikola Gruevski, kërkoi azil në Hungari për një skandal përgjimi te leshuar në public, e për të cilin gjykata e gjeti fajtor.

Xhemal Ahmeti, një ekspert për çështjet politike në Ballkan, thotë se Maqedonia dhe vendet e tjera të Ballkanit janë të korruptuar, po aq sa edhe Nigeria apo ndonjë vend tjetër, ku korrupsioni ndodh prapa maskës së lidhjeve fisnore, familjare, klanore dhe etnike.

“Elitat” në këto vende, thotë Ahmeti, “gjithmonë kanë bërë përpjekje për ta bindur popullin se ‘ata janë akuzuar gabimisht për korrupsion nga perëndimorët’”. Prandaj, vëzhguesit e BE dhe vëzhguesit ndërkombëtarë në Maqedoni nuk do të kenë sukses në luftën kundër korrupsionit pa kyqjen e tyre direkte në procese.

Kosova është vendi i dytë më i korruptuar në Ballkan i renditur i 85-ti në raportin e fundit të Transparency International. “Në Kosovë, ku papunësia arriti një shifër alarmante prej 30%, politikanët janë klasa më e pasur në vend. Shumë biznese të mëdha janë zgjeruar shumë falë mbështetjes së politikanëve, të cilët marrin miliona në këmbim të “përpjekjeve të tyre”, bënë të ditur Hamidi.

Nga ana tjetër, Jeton Zulfaj, i cili kaloi dy dekadat e fundit në Kosovë duke u fokusuar në strategjitë anti-korrupsion thotë se, që kur shpalli pavarësinë e saj në 2008, Kosova ka ofruar shumë mundësi për udhëheqësit e saj politikë të bëhen jashtëzakonisht të pasur. “Pa marrë parasysh se ku shërbyen, të gjithë dukej se po përfitonin shumë më tepër sesa pagat e tyre. Zyrtarët e partive të nivelit të lartë u bënë aq të pasur sa mund të kishin të drejtë të punësonin shoferët dhe truproje personale pa deklaruar burimin e financimit “, thotë Zulfaj.

Sipas indeksit të korrupsionit, Shqipëria ra nga vendi i 83-të në vendin e 91-të. Përparim i vogël është bërë në trajtimin e korrupsionit në sektorin publik, por shumë punë duhet ende të bëhet, veçanërisht në lidhje me korrupsionin në gjyqësor. Gjergj Erebara, gazetar nga Shqipëria, thotë se; “sistemi gjyqësor, duke përfshirë prokurorët dhe gjykatat, janë nën ndikimin të madh të elitës politike. Politikanët përdorin pushtetin e pakufizuar të shtetit për të shantazhuar votuesit … Bizneset e mëdha private janë, deri në një farë mase, një zgjerim i sistemit politik “.

Bosnja dhe Hercegovina nuk ka bërë përparim në luftën kundër korrupsionit në dekadën e fundit, duke u renditur njejtë sikurse edhe Shqipëria. Në këtë vend, korrupsioni në të gjitha nivelet e qeverisë mbetet një shqetësim serioz. Ambasadori britanik në Bosnjë dhe Herzegovinë, Matt Field, në dhjetor ka shkruar për korrupsionin, duke deklaruar:

Kostoja përfundimtare e korrupsionit është vështirë të llogaritet, por përfshin miliona në shpenzuar nga qeveritë e korruptuara, në fonde të vjedhura dhe në investimet e huaja të humbura. Dhe ky çmim gjithmonë u bie ta paguajnë tatimpaguesit, qytetarët, të cilët nuk marrin shërbimet publike cilësore për të cilat ata paguajnë.

Zyrtarja e Transparency International Cornelia Abel sipas Balkan Insight, e quajti Serbinë si shembull të një “sistemi politik të kapur”, duke përmendur ndikimin e tepruar të Presidentit të saj, Aleksandar Vuçiq. “Serbia … po shndërrohet në një shembull kryesor të një personi në pozitën e pushtetit që influencon të gjithë të tjerët”, tha ajo. Serbia ra për pesë vende në Indeksin e Perceptimit të Korrupsionit, nga 72 në vitin 2016 në 77 në 2017.

Portali i Biznesit Anti-Korrupsion, i mbështetur nga Bashkimi Evropian, shkruan se “Korrupsioni është një problem në Serbi dhe prevalenca e ryshfetit tejkalon mesataren rajonale. Kompanitë e huaja duhet të jenë të vetëdijshme për konfliktet e interesit brenda institucioneve shtetërore të Serbisë. Sistemi prokurorial, nxjerrja e burimeve natyrore dhe gjyqësori janë veçanërisht të prekshme ndaj mashtrimit dhe përvetësimit. “

Mali i Zi gjithashtu ka bërë pak ose aspak përparim në luftën kundër korrupsionit dhe mbetet në vendin e 64-të. Ekspertët e Transparency International thanë se “grusht shteti” i dyshuar i vitit 2016 tentonte vetëm “të ndalonte përpjekjet kundër korrupsionit deri në një farë mase”. Mali i Zi shpesh kritikohet se nuk bën mjaft për të luftuar krimin e organizuar dhe korrupsionin, nga Brukseli që kërkon rezultate konkrete në luftën kundër korrupsionit në nivel të lartë politik si një nga kushtet kryesore për vendin që të bashkohet me BE.

Korrupsioni politik i shteteve të Ballkanit sigurisht që është një nga pengesat kryesore që po ua ngadalësuar në mënyrë dramatike procesin e integrimit në BE. Duke pasur parasysh, megjithatë, se vendet e Ballkanit janë të etura për t’u bashkuar me BE-në dhe pasi që BE është e interesuar t’i tërheqë ato në orbitën e saj dhe t’i distancojë nga Turqia dhe Rusia, të dy palët duhet të marrin masa specifike për të adresuar problemin e korrupsionit.

BE-ja është në një pozitë të fortë për të përdorur buxhetin e saj për të ofruar investime, hua dhe qasje në tregun evropian, ndaj të cilit as Rusia as Turqia nuk mund të konkurrojnë në mënyrë efektive – megjithatë, ata po ndalen pa asgjë duke t’i përfshirë në sferën e tyre të ndikimit . Në këmbim, Ballkani duhet të kërkohet për të krijuar reforma politike, ekonomike dhe sociale.

BE duhet të insistojë gjithashtu në një transparencë dhe llogaridhënie më të madhe, e cila do të kufizonte korrupsionin e përhapur nga zyrtarët e zgjedhur. Për këtë qëllim, BE duhet të rifillojë një prani të zbatimit të ligjit dhe drejtësisë jo vetëm në Kosovë (që sapo përfundoi pas dhjetë vjetësh), por në të gjitha shtetet e Ballkanit që dëshirojnë të bëhen anëtarë të BE.

Shoqëritë civile në të gjithë Ballkanin kanë një rol të rëndësishëm për të luajtur duke protestuar dhe mbajtur tubime masive dhe duke kërkuar që ti vije fundi i korrupsionit që ka infektuar të gjitha shtresat qeveritare, përfshirë gjyqësorin dhe aty ku duhet të zbatohet ligji. Nëse qeveritë e këtyre vendeve të Ballkanit dështojnë të ndërmarrin hapa konkrete dhe vendimtare për të luftuar korrupsionin, publiku duhet të përdorë mosbindjen civile, që mund të përfshijë greva të punëtoreve, marshe studentësh dhe një ngadalësim nga punonjësit e qeverisë.

Trajtimi i problemit të korrupsionit në Ballkan është thelbësor për interesat gjeostrategjike të BE-së, si dhe për mirëqenien e ardhshme të qytetarëve të saj Brenda familjës së BE-së. Hyrja e Ballkanit në BE duhet të shihet si një martesë e domosdoshmërisë që do të rrisë ndjeshëm sigurinë e tyre kolektive, ndërkohë që përmirëson ndjeshëm cilësinë e jetës dhe respektin për të drejtat e njeriut në të gjithë Ballkanin.